Ի տարբերություն
շատերի Հայ ազգն ունի անձնագիր։ Ազգի հիմնադիր առաջնորդը Հայկն է։ Հայկին հաջողվեց
միավորել հայկական լեռնաշխարհում բնակվող արիական ցեղերի մնացորդներին, ոչինչ չէր
ստացվի, եթե չլիներ արտաքին վտանգը։ Հաղթելով Բաբելոնին հիմնահատակ ջարդելով Բել աստծո զորքի
մնացորդները և ազատելով լեռնաշխարհը Հայկը դարձավ նոր ծնված ազգի աստված
առաջնորդը։ Հայկի որդիները դարցան երկրի հիմնադիր իշխանները ձևավորվեց դասական
ազգային պետություն՝ աստված առաջնորդ, պատերազմող ավագանի, աշխատավոր ժողովուրդ։
Հայստանում շարունակում էր գործել ազգ բանակ սկզբունքը, պատմության մեջ հայերը չեն
հիշատակվում, նշանակում է օտարները խուսափում են ռազմական արճակատման գնալ Հայերի
հետ, տնտեսական կյանքը նույնպես պարփակ բնույթ է կրում, այսինքն ազգը չարչիությամբ
չէին զբաղվում։ Երկրում ապրում էին հողի
մարդիք զենքն ուսներին։ Հարավում ձևավորվել էր աշխարհաքաղաքկան հզոր եռանկյունի,
որոնք հոշոտել էին իրենց շրջապատում ամեն ինչ բախվելով միմիանց պարփակվել էին
ստեղծելով այդ ժամանակվա գերտերությունների քաղաքական ամբողջությունը։ Եգիպտոսը, ասորեստանը
և Խեթերը։ Նրանք թողել են հիշատակումներ Հայաստան կատարած արշավների մասին, սակայն
արդյունքներն անորոշ են, հաճախ կռիվները լինում են աշխարհագրական տարածքից դուրս,
ոչ մի հիշատակում չկա ստրկացված ազգի ապստամբությունների մասին, ուրեմն հայերը
մնացել են անպարտ։ Դժվար թե Ասորիները տիրեին մեկ ազգի և որևէ երեխա փրկվեր
մորթվելուց։ Այդ ազգն աչքի էր ընկնում առանձնակի դաժանությամբ։ Ասորեստանի
կործանումը հանգեցրեց հայոց թագավորության հիմնադրման։ Հրեշի մահը փոխեց
աշխարհաքաղաքական կառույցը։
Հայերը թելադրում և
մասնակցում են աշխարի քաղաքական կերպարի ձևավորմանը։ Պարսկական Կյուրոսի հետ
կործանում են Մարաստանը, դարձնելով այն Պարսկաստանի անբաժանելի և հավերժական մաս։
Հետագայում կոնֆլիկտմեր են սկսվում պարսիկների հետ, սակայն պարսկական հիշատակումներն ինչպես նախորդները, ավելի շատ գլուխ գովել են
հիշեցնում քան պետության զավթում, Հայոց թագավորությունը շարունակում է գոյություն
ունենա։ Մակեդոնացու հետ բախման ժամանակ
հայերն ունեին թագավոր և կռվում էին բանակի ձախ թևում, եթե չլիներ մեծ
զորավարի հեռատեսությունը կարող էին հաղթել հույներին։ Հելենները նույնպես
խուսափում են հայերի հետ կռվելուց, դա
նշանակում էր, որ կռիվը կարող էր կործանարար լինել մեծ զորավարի համար։ Այս
ժամանակաշրջանում է, որ հայերը սկսում են զգալ չարաբաստիկ դիվանագիտության՝
պալատական խարդավանքների ծանր հետևանքները, մայր հայրենիքից որպես առանձին
թագավորություն անջատվեց փոքր Հայքը, իսկ այնուհետև Ծոպքը և Կոմագենեն։ Անազնիվ խաղի կանոնները տարածք բերեցին
հելենները։ Լավ է, որ հունական քաղաք
պետությունների մակարդակին կազմալուծումը չկարողացան հասցնել։
Այստեղից սկսվեց
արևմտյան դավադիր, կործանարար ազդեցությունը մեր ազգի վրա, որը մեծ հաջողությամբ
շարունակվում է մինչև այժմ, դիմադրությունը վերջնական կործանումից նույնպես
շարունակվում է մինչև այժմ։
Գրեթե
100 տարի տարածաշրջանի տերերը պայքարում էին այսպես կոչված առաջադիմական
հելենիստական չարիքի դեմ, այդ իրավիճակը կարող էր ավելի երկար տևել, սակայն
միևնույն է պարտվելու էին, քանի որ թույլ էին և բացի խարդավանքներից, այսպես
կոչված առաջադիմությունից բացի ուրիշ լծակ չունեին։
Նույն արևմուտքից
եկավ ավելի առաջադիմականը և ավելի խարդախը՝ Հռոմը։ Մագնեսիայի ճակատամարտով սկսվեց
հելենիստական դարաշրջանի վախճանն արևելքում, Մակեդոնացու դրած փուչիկ
պետությունները մեկը մյուսի հետևից սկսեցին տրաքվել, վերջում կործանվեց Պոնտոսը։ Հայստանը
դարձավ կայսրություն և կանգնեց դեմ դիմաց Մեծ Հռոմին։ Արևմտյան չարիքն արդեն
Հայաստանում իր սև գործն արել էր, հույները թափանցել էին հայկական արքունիք։ Նրանք
ստանում էին դավաճանական դաստիրակություն, ապստամբում էին արքայի դեմ Հայաստանը
հելենական խեղաթյուրության իրավահջորդ դարձնելու համար, Տիգրան Մեծը սպանեց իր
երեք որդիներին, բայց շարունակում էր համագործակցել աներոջ հետ, այնինչ պետք էր
Կլեոպատրային սպանել, իսկ Միհրդատին հանձնել Հռոմիացիներին և հարցը վերջնական լուծել։ Մենք լավն ենք գրել
կարդալ գիտենք, զվարճանում ենք բաղնիքում, սափրվում ենք, ահա այն արժեքները որոնք
քարոզում էին հելենները և նրանց իրավահաջորդ Հռոմը, սակայն ինչ փայլում է, ոսկի
չէ։ Հայոց արքունիքը գնահատում էր այս ազգակործան քարոզը և նույնիսկ պատերազմը չի
կարողանում կասեցնել քարոզվող դավաճանության ալիքը։ Կայսրության քայքայիչ
գործոններից մյուսը Հրեաների մասայական
բռնի ներգաղթն էր։ Ռազմականացված ազգին, որը վերցնում էր բնությունից և
մարդկությունից այն ինչ իրեն պետք է սովորեց առևտուր և վաշխառություն։ Փաստորեն
ազնվականները վարկվեցին դավաճանական հելենիզմով, իսկ ժողովուրդը չարչիությամբ։
Մյուս տարածաշրջանային չարիքն այն էր, որ Տիգրան արքան ծերացել էր և հոգնել
պատերազմելուց, գերադասեց իր ազդեցության դաշտից ստպողաբար բաց թողնել բոլոր
երկրներին, որոնց մեկը մյուսի հետևից սկսեցին գրավել Հռոմի լեգիոնները, իսկ
հաղթանակը և համաշխարհյին տիրապետության հաստատումը ավելի քան հավանական էր, մի
քանի տարի հետո միայն Պարթևները կարողացան կործանել Կրասոսին։ Հայաստանի
կործանումն հասունանում էր և թվում էր արդեն անխուսափելի։ Պետական հեղաշրջումներն
հաջորդում էին մեկը մյուսին, իսկական հայ արքայի հայտվելը բեկում էր մտցնում արևելքի քաղաքական իրավիճակում, իսկ Հռոմի
դրածո դավաճան արքայի հերթական հեղաշրջումը նորից բերում էր կործանման ճանապարհին։
Հայոց վերջին արքան զոհվեց կովկաում, վասալությունն անխուսափելի էր, սակայն
բարեբախտաբար կատարվեց ճիշտ ընտրություն, դարձանք պարթևների վասալը և փրկվեցինք
վերջնական կործանումից։
Թագավորությունը
վերականգնվեց, թագն ել տրվեց, սակայն Հրեաներն ու հույները իրենց սև գործն անում
էին։ Նրանք շարունակում էին մտածել և կիրառել նենգ և կործանարար նոր մեթոդներ։ հայ
և Պարթև աստվածները ծագումով և գաղափարախոսությամբ շատ մոտ էին, այնքանով էին
տարբեր, որ ապահովում էին ազգային ինքնագիտակցությունը, հաջորդ թիրախը հայ ազգի
կործանման ճանապարհին կրոնափոխության գործոնն էր, միամիտ և մարտնչող հայը անկարող
էր դիմագրավել նման խարդավանքներ։ Կործանվեց Պարթևների թագավորությունը,
Պարսիկները թշնամական կեցվածք ընդունեցին, մտածելով որ հայերը կոգնեն վերականգնել
նեխկին վիճակը իրենց երկրում, իսկ հայերը փոխանակ լեզու գտնելու նոր հարևանի հետ
շարունակեցին խնդրել արևմուտքին աջակցություն, ինչ աջկցություն կարող էր տալ նենք
կայսրությունը, որի նպատակն է վերջնական կործանել երբեմնի գերհզոր ազգին, ինչքան
մեծ է հայ ազգի երկու հազարամյա կեսաուժը,
որ դիմացել է այդ ամենին և շարունակում է դիմանալ մինչև այժմ։
Քրիստոնեությունը
մեկ օրվա մեջ Հայաստան չի եկել, երեք հարյուր տարի քարոզիչները վխտում էին Հայոց
երկրում, ստեղծել էին պետական կառույցին չզիճող կառույց, համագործակցում էին
հրեական և հունական հավատակիցների հետ։ Բարության և ներողամտության աստվածը բույն
էր դնում մարտկանց սրտերում, իսկ դիմադրություն չկար, քանի որ ինչ տարբերություն
հազար աստծու կողքին հազար ու մեկը չէր խանգարում։ Պայքարն ընդանում էր ամենուրեք,
քրիստոնեական խիստ կանոնակարգված համակարգը կարողանում էր կռվել և հաջողություններ
ունենալ ուներ ինտերնացիոնալ բնույթ, այսինքն ազգի համար կործանարար էր և
վտանգավոր։ Քրիստոնյաները տիրապետում էին մասայական լրատվության հնարքներին, ամեն չարագործություն
ներկայացվում էր որպես մեծ բարություն, սպանում էին մարդուն և ասում, որ փրկեցին
նրա հոգին։ Իբր պայքարում էին մարդկանց հոգիները փրկելու համար, փաստացի զավթում
էին կալվածքներ և հարստանում կամ կալվածատիրոջն հիմարացնելու միձոցով կամ ել զենքի
ուժով զավթելով կալվածքը, մի թե այդ էր քարոզում աստծու որդին։ Կրոնի
գաղափարախոսական հիմքերից մեկն ել այն էր, որ ձնջում էր ձևավորված դասային համակարգը, ճանապարհ բացում անարժան
խավին դեպի իշխանական բարձրունքներ, օրինակ պոռնիկը կարող էր դառնալ սուրբ, իսկ
ձկնորսը մեծ իշխան։ Այս ամենն իբր լիազորում էր աստծխու որդին և եկեղեցականները
կարող էին կատարել նման հրաշքներ։ Կաթոլիկներն այնքան հեռու գնացին, որ սկսեցին
դրախտի մուտքի տոմսեր վաճառել։ Հայաստանում քրիստոնեությունն հաստատվել է շատ
կասկածելի հանգամանքներում։ Տրդատ մեծը համառորեն պայքարում է քրիստոնեության դեմ
պատժում բոլորին առանց խտրականության և պատմվում է բոլորիս հայտնի մի առասպել,
թագավորը դառնում է օրհնված անողնաշար անինքնասեր հայվան։ Ամենայն
հավանականությամբ այդ խող դառնալու հեքիաթը հեռու է իրականությունից, Հայաստանում
տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում, նմոր տրդատը հինը չէր, չէր ել կարող լինել,
իսկ Խոր վիրապից դուրս եկաս լուսավորող մարդակերը, որը իրականում ցեղասպանություն
իրականացրեց երկրում ամենեվի ել գուբում չի եղել այլ որևէ տեղ իր համար կերել խմել
է մինչև կողմնակիցները ձեռնարկել են իրենց սև գործը։ Սկզբից պատմում էին հետաքրքիր
հեքիաթ քրիստոսի և Գրիգորի մասին, հետո մորթում նրանց ովքեր չեն ձեռներից գցում
կեռ խաչն ու թուրը և չէին մտնում ջուրը մկրտվելու։ Այս ամենի հնարավոր դառնալը
հիմնավորվում է, որ հայոց արքունիքը ամբողջությամբ օրհնված էր հիմարացված, իսկ
օբյեկտիվ պատճառը պարսիկներին հակադրվելու ցանկությունն էր։ Եթե շահը պատերազմում
ու շողոքորթում էր Բյուզանդիան քանդում էր ներսից, կռվում էր իրեն հայտն ստոր
մեթոդներով։ Աշխատում էր, որ թագաժառանգները մեծանան և դաստիրակվեն Կոստատնդնոպալսում։
Աթլլը նույնպես ապրել է Հռոմում, սակայն ըմբոստ հոգին չօրհնվեց, սկսվեց եվրոպայի
կործանումը, քամեթիդների առաջին և հզոր արշավը, որն ապացուցեց ինչքան թույլ է
կաշառքի և բանսաքությունների մայրաքաղաք Հռոմը, արյան շաղախի և գանգերով կառուցված
կայսրությունը կործանվեց, այդպես պետք է լիներ և այդպես կլինի միշտ։ Արևմտյան
խտրական դեմոկրատական արժեքները, որը մարդ արարածի ազնիվ, պարկեշտ, աստծու
կերպարով ստեղծված էությունը խեղաթուրում էր անհետացավ։ Բայց մոլախոտը լավ և արագ
է աճում և ոչինչ անհետևանք չի մնում,
հատկապես վատը, Գոթերը ընդօրինակեցին Հունառոմիական ամենայն վատը և դրեցին
իրենց պետական կառույցների հիմքում։ Նույն քաղաքականությունը տարվում է հիմա
ամբողջ աշխարհում։
Պետականության
կորստից հետո հայերն ավել շատ պարսկամետ էին քան հունամետ։ Իշխաններն իրենք են
խնդրում հեռացնել անբարո թագավորին, իսկ անբարոյականությունը դա Բյուզանդիայի
մենաշնարհն էր, Թագուհի Թիոդորայի արարքները գրել է ժամանակակիցը։ Եթե դա թագուհին
է, ապա հպատակների վարքագիծը պարզ է։
Այս ժամանակաշրջանում
է, որ ստեղծվեցին հայոց գրերը։ Ինչու ստեղծվեցին, որն էր պատճառը և ինչու էին
ուզում ստեղծել։ Գրերի ստեղծման հարցում շահագրգռված էին քրիստոնիաները,
հեթանոսները, ռամիկը, ազնվականը։ Գիր ունենալու կարիք հայերը չեն ունեցել 2000
տարի, չեն ունեցել և չեն ել ուզեցել ունենալ, ինչ կատարվեց։
Շահագրգռված էին
քրիստոնյաները. Աստծու խոսքը, հեքիթները, դոգմաները պետք է հասնեին ժողովրդին,
մատուցվեին և վերջինիս կողմից ընդունվեին։ Հայերը ոչ գալ էին, ոչ ել Գոթ։ Ի
տարբերություն նրանց հայերը Հռոմին և լատիներենին վերևից էին նայում, ինչպես նաև
քրիստոնեություն քարոզող այլ լեզուներին։ Եթե գերմանացու համար Հռոմը աստծո քաղաքն
էր որտեղ ապրում էին աստծո ընտրյալները և պատրաստ էին լսել քարոզ, ոչինչ
չհասկանալ և երկյուզած հնազանդվել,
ընդունել, մեկ երկու հասկացողներ կամ ինչու ոչ լրտեսներ կբացատրեին ինչքան վեհ է
աստծու խոսքը ապա հայերն այդ լեզուն /լեզուները/ ընդունում էին որպես թշնամու
լեզու, նույն թշնամական վերաբերմունքը կար նաև թշնամու գրերի նկատմամբ և
ազգությամբ հայ հոգևորականը լատինատառ կամ հունատառ գրականությանը նույնպես վերաբերվում էր
թշնամաբար։ Քրիստոնեության տարածման նույն մակարդակն առկա էր նաև Պարսկաստանում,
սակայն պետական իշխանությունը հզոր էր և չէր պատրաստվում ուտել թիվ մեկ ախոյանի կուտը։ Շահը թշնամաբար էր
վերաբերվում քրիստոնեության տարածման ամեն
մի փորձի նկատմամբ, դրանով էր պայմանավորված 4–րդ դարի հայերի դեմ մղվող դաժան
պատերազմները։
Հայոց գրերի
ստեղծման հարցում շահագրգռված էին նաև հեթանոսությունը պաշտպանող հայրենասերները,
եթե հնարավոր չէր արմատախիլ անել քրիստոնեությունը ապա ցանկալի էր, որ այն դառնա
հայկական, մատուցվի հայկական ձևով, քրիստոնեության ընդունման ժամանակ հայ
հայրենասերները երևի թույլ չէին տա քրիստոնեությունը ընդունել, եթե իմանային, որ
այն դառնալու է կոսմոպոլիտ՝ թշնամու
հավատք։ Արդեն հետադարձ ճանապարհ չկար և մնում էր միայն այդ նոր հավատքը հայացնել
, ստեղծել մի աղանդ, որը կլիներ առանձին մնացած բոլորից և կապահովեր ազգային
ինքնությունն ու անկախությունը, մատուցվեր և մեկնաբանվեր հայերեն, փակ և անխոցելի
լիներ օտարների համար։
Բնական և հասկանալի
է նաև Արիաց թագավորի դիրքորոշումը, եթե հայերը այդքան հեշտ հրաժարվեցին իրենց արև
աստծուց, սկսեցին պաշտել օրհնվածին ապա պարսկական կրակը ինչով է վատ։ Սկսվում է
կրոնափոխության քաղաքականությունը։ Թող չստի Եղիշեն և մնացած կրոնավորները, իբր
հայերը ազգովի կռվում էին պարսիկների դեմ։ Սուտը մի քիչ ճշմարտանման պետք է լինի,
սակայն եթե անընդատ կրկնվում է ակամա ամենաանհավատն ել է հավատում։ Դիմենք մի
գիտության օգնության, որը կոչվում է վիճակագրություն։ Չորոր դարի երկրորդ կեսին
Հայ Արշակունիների թագավորությունը հասել էր իր ռազմական հզորության գագաթնակետին,
նույն կարգավիճակում էր նաև Սասանյան Պարսկաստանը Շապուհ երկարակյացը գերազանցում
էր իր նախորդներին և հետնորդներին, սակայն բազմաթիվ անգամներ պարտություն է կրում
հայոց բանակից, հարյուր հիսուն հազարը Հայոց մշտական գործող բանակն էր, կան
հիշատակումներ, որ Արշակ Բ–ի օրոք այն հասել է մինչև երեք հարյուր հազարի,
Հայաստանը վարել է Շապուհի և Վաղեսի դեմ միաժամանակյա պատերազմներ և հաղթել է
երկու ճակատում միաժամանակ։ Այս ամենին հաջորդում է քառասունամյա խաղաղությունը։
Հայոց արքաներն ի տարբերություն նախորդների հղփանում են և ինքնակործանվում խաղաղ
պայմաններում և դա ավարայրից առաջ։ Այս ծաղկող և հզոր ազգը դուրս է գալիս
համազգային պատերազմի 66600 զինվորով։ Նախարարական առաջատար տներից յուրաքանչյուրն
ավելիին էր ընդունակ։ Դատելով Հայաստանի տնտեսական էթնոգրաֆիկ վիճակից այդ
ժամանակաշրջանում, եթե հայերը դուրս գային համազգային պատերազմի՝ դա կարող էր
նմանվել մեծ արիական արշավանքին։ Բանակը կունենար 1–2 միլիոն զինվոր։ Այդ ժամանակաշրջանում հայկական կանոնավոր
բանակը հրաշքներ էր գործում պարսկական և բյուզանդական բանակների կազմում, գրեթե
առանց կորուստների կռվում էրն Հոների և Թուրանի դեմ, Հռոմի ճակատում Գալերի, Վանդելների և Գոթերի և
գրեթե ամենուրեք կռվից դուրս էին գալիս քիչ կորուստներով։ Ինչպես կարելի է
բացատրել Ավարայրում կատարված նման ջարդը, փրկվեցին միայն տասնութ հազարը։ Այս
փաստերը կարելի է բացատրել միայն մեկ հիմնավորմամբ։ Հայկական կողմից կանոնավոր
բանակ չէր կռվում ընդհանրապես և փրկվածներն էին միայն զինվորական։ Պարսիկները
կռվում էին կրոնական ֆանատիկ ամբոխի դեմ և որոշ
ֆանատիկ նախարարական տների ներկայացուցիչների հետ, որոնց անունները
թվարկում է Եղիշեն, որոնք պատերազմ էին եկել հավանաբար միայն իրենց թիկնազորով։
Այս՝ իրականության
դեմ չմեղանչելու համար։
Ավարայիր ամենամեծ
նվաճումը Հայ եկեղեցու ամբողջական անկախությունն էր։ Ավարայրը հայաստանում գործող
քրիստոնյաների պատերազմն էր Պարսիկ հեթանոսների դեմ և նրանք երբեք չներեցին
քրիստոնյա եղբայրներին դավաճանելու և կրոնական կռվում միայնակ թողնելու համար։
Գոնե այս անգամ հայերը բավարար հիշաչար եղան և ցասումը փրկեց ազգը կործանումից։
Մեր տերտերներն այլևս չմասնակցեցին տիեզրական ժողովներ կոչվող զառանցանքներին,
մեկուսացան և դարձան առաջին ազգային
քրիստոնյա ազգը։ Սրանից հետո նոր հավատքն ընդունելի էր ազգի համար, այն միայն մերն
էր, իսկ կրոնական արժեքներն ընդունելի էին
մարդու համար, սակայն ոչ մարդակեր աշխարհի, որպես մարդ առաջադիմեցինք, իսկ որպես
ազգ վտանգները շատացան։ Բացի ազգից և ազգային արժեքներից մեր ազգը պարտավոր էր
պատմության քառուղիներում իր հետ քաշ տալ քրիստոսի խաչը և դրա համար ունենալ ավելի
զգալի կորուստներ քան հնարավոր էր։ Բացի դրանից դարձավ դյուրահավատ և խոցելի
արժեքների համակարգը փոխվեց, ռազմականացված ազգին, որը առանց երկար մտածելու
կռվում էր ուժեղների և ամենաուժեղների հետ, որի առաջնորդները կիսաստվածներ էին և
իրենց գիտակից կյանքն անցկացնում էին ձիու վրա փոխարինելու եկավ օրհնվածների ազնվականությունը
և օրհնվածների հասարակությունը, ոսկին դարձավ գործոն, սպանվեց ինքնասիրությունը,
վրեժը, գործոն դարձավ հաշվենկատությունը, որը
բնականաբար դավաճանության համար հող էր նախապատրաստում։
451 թվական։
Չարաբաստիկ թիվ։ Երկու հազարամյա հայոց գերտերության վախճանի տարի։ Ազգ, որը
չծնված կործանեց հզորագույն աստված արքային՝ Բելին։ Ազգ առանց որի չէր որոշվում
առաջավոր աշխարհի ոչ մի մեծ իրադարձություն, ազգ որից խնդրում էին օգնություն և
որի մերժումը նշանակում էր մերժված ազգի մահ, ազգ որը մասնակցեց Ասորեստանի
կործանմանը, թաղեց պատմության մշուշում
Մարաց Աժդահակին, կոտրեց Ալեքսանդր Մակեդոնացու ձախ թևը, անխնա հոշոտեց նրա
բոլոր ժառանգ երկրներին բացի պոնտոսից, զրկեց պարթևներին կայսր լինելու իրավունքից, հաղթեց Հռոմին,
ստիպեց նրա մեծ զորավարին ինքնասպան լինել։ Ամբողջ արևմտյան բանակը անցավ լծի տակով,
Խեղկատակ հիստերիկ կայսրը ստիպված էր դողացող ձեռքերով վերադարձնել հայոց թագը՝
ընդունելով, որ ինքը գող է։ Կռվում և պարտադիր հաղթում էին աշխարհի երկու
գերհզորներին, կռվում և հազթում էին, երբ խելքներին փչում էր, դա մի խաղ էր,որը
շատ էին սիրում հայոց թագավորներն ու իշխանները։ Անդոկը գրավեց Տիզբոնը,
թալանեց և խայտառակեց Արիաց շահնշահ
Շապուհ երկարակյացին։ Երկրում իշխում էր Հայկ աստվածը, իր որդիներով, պաշտվում էր
հայրը և հոր հոգին, իշխում էր հայրերի իշխանությունը, նախնիներն ապրում էին թոնրի
շուրթին, ծխում էր կրակը, պաշտվում էր կեռ խաչը, ութճյուղ կեռ խաչը, տասնվեց ճյուղ
կեռ խաչը, նույն խաչերը աջ թեքված, նույն ճյուղերը ձախ թեքված և արևը, բոլորի
հայացքը արևելք էր վեր պարզված մեռած թե կենդանի նայում էին արևելք, արևելքը կյանք
էր մեռածի, թէ կենդանու համար, արևմուտքը մահ էր կամ մահվան գալուստ կենդանիների
թէ մեռածների համար, սակայն Արշակունիները բերեցին կրակն իր ատրուշանով, հետո եկան
օրհնած աստծո օրհնած առաքյալները, բերեցին խաչը և հզոր խենթերի ազգին օրհնեցին և
սարքեցին օրհնված։ Եկավ 451–ը կռապաշտները պատերազմեցին խաչապաշտների դեմ, թվում
էր թե Հայոց աշխարհում կծագի արևը և արև աստվածը կգտնի իր տեղը հայրենիքում, բայց
հաղթեցին պարտվածները՝ բարոյական հաղթանակ տանողները, սկիզբ դնելով բարոյական
հաղթանակների մի մեծ շրջանի։ Այդ օրվանից դադարեց հայը կռվել իր համար և սկսեց
կռվել քրիստոսի և օտարների համար։
Աշխարհ եկավ մի նոր
գերտերություն։ Արաբիայի անապատներում ծնվեց մի նոր ուժ, որը նորից փոխեց աշխարհի
դիմագիծը։ Այս նոր աղետին մեր ազգը պատրաստ չէր, բայց հավատքի առումով շատ էր
պատրաստ։ Պետությունը և պետական իշխանությունը վաղուց պատմություն էին, սակայն
կրոնական համակարգը այնքան հզոր էր իր համակարգով, որ փոխարինում էր թագավորին և
արքունիքին։ Պարսիկներ որպես այդպիսին
իրենց ազգային գաղափարախոսությամբ դադարեցին գոյություն ուենալուց։ Խալիֆի
կայսրությունը տարածվեց Իսպանիայից մինչև Հնդկաստան։ Արաբների առաջին հետախուզական
ներխուժումները Հայաստան համոզեցին Արաբներին, որ ավելի լավ է հայերի հետ չկռվել ,
կատարվեց մարդկության պատմության մեջ առաջին և վերջին անգամ մի փաստ, ինչքան շատ
են այս ազգի համար առաջինները, Թիոդորոս Ռշտունին և Մուհամեդի հետնորդ խալիֆ
Մուավյան կնքեցին պայմանագիր, որով հայերը խալիֆայության կազմում կարող էին լինել
քրիստոնյա։ Աննախադեպ փաստ մարդկության պատմության մեջ։ Պահանջը իհարկե ձևակերպել
և ներկայացրել էին տերտերները և արժեքը Հասատանի անկախությունն էր։ Արաբական
խալիֆների իշխանությունը շատ թանկ նստեց հայերի վրա, գուցե թուրքերից հետո
ամենադաժանը։ Հզորագույն նախարարական տներ մնացին պատմության մեջ, շատերը
ողջակիզվեցին։ Ինչու այդքան շուտ կրոնափոխ լինող ազգն այլևս կրոնափոխ չէր լինում,
քանի որ աշխարհիկ իշխանություն Հայաստանում չկար և չէր լինելու մինչև 20–րդ դարը։
Ազգի և պետության հզորությունը ոչ ոքի չի հուզում, բացի քրիստոնեության
գոյությունից։ Ինչ կարող էր լինել հակառակ դեպքում, կարող էր լինել մի հզոր
կայսրություն, որը կապահովագրեր տարածաշրջանը խաչակիրներից, մոնղոլներից և
թուրքերից, ինչը տեղի չունեցավ, հայերը որդեգրել էին իրենց աստծու ճակատագիրը,
չգիտես ինչու այս մոլորոկի վրա միայն հայերն էին դա արել, իսկ տերտերները ինչով
էին փոխհատուցում այս նվիրված ազգին, ոչնչով բացի թալանից։
Հայոց մեհյաններն
արդեն չկային, նրանց տեղը եկեղեցիներ էին կառուցվել, հերթն հասել էր բերդերին։
Ասում են Անիում եկեղեցիներն ավելի շատ էին, քան տները։
Ասում են
Բագրատունի իշխաններն այնքան հարուստ էին, որ խալիֆայի հարկերը տալիս էին սահմանին
և թույլ չէին տալս մտնել երկիր։ Թշնամու դեմ զենքով դուրս եկող հային փոխարինելու
էր եկել թշնամու դեմ ոսկով դուրս եկող հայը։
Ասում
են Բագրատունիները Հրեաներին վերագաղթեցրել են Կովկասից այն կողմ։ Հետաքրքիր է
ինչի համար, երևի հայ քրիստոնյա չէին։ Հազար տարվա մեջ այս ազգը, որ լավ էր տիրապետում փող սարքելու
արհեստին, իր դասերն արդեն հասցրել էր փոխանցել, իսկ աշակերտը տիրապետում էր արդեն վարպետի
արհեստին և դարձել էր ավելորդ։ Ինչքան բարի էին հայերը, ցեղասպանության
չենթարկեցին վարպետին այլ պարզապես վտարեցին հյուսիս։
Անկախացած Հայստանի
պատմությունը աղքատ է հերոսներով, փոխարենը հաուստ է խաչված թագավորով, չարչիների
և եկեղեցականների հսկա քաղաքով, որը կոչվում էր Անի։ Հարուստ էր Հայաստանը, հայերը
հարստություն ստեղծելու արհեստին տիրապետում էին, այնքան հմուտ էին առևտրային
հարցերով, որ Անին ծախեցին Բյուզանդիային, իսկ Վահրամ Պահլավունին 4 անգամ ջարդեց
վերջիններիս, որպեսզի պատանի թագավորն ու
կաթողիկոսը հարմար գնով ծախեն մայր քաղաքը։
Սկսվեց
գաղթականության ժամանակաշրջանը շատ փող ստեղծելու համար։ Փողը համարվում էր
ամենակարևոր գործոնը, երբեմն կարողանում էր կարգավորել սրի դեմ պայքարում, բայց դա
ամենավտանգավոր խաբկանքն էր և որը տիրապետող գաղափարախոսությունն է մինչև այժմ։
Տարածաշրջան
ներխուժեցին Թուրքերը, առանց դիմադրության, կարելի է ասել հրավիրատոմսով։ Հույներն
ալարում էին կռվել, ավելի կարևոր գործեր ունեին ոսկի աշխատելը, իսկ արևելյան
գավառների բացակայությունն առևտրին և վաշխառությանը չէին խանգարում, չարչիությունը սահմաններ չէր ճանաչում, նույն կարծիքին էին նաև հայերը։
Իրավիճակն ավելի լավ էր, քան նախկինում, թուրքերի հետ գործ ունենալն ավելի հեշտ էր,
նրանք գործից չէին հասկանում։ Թուրքերին հեշտ էր խափել, այստեղից կենցաղ էր մտնում
և զարգանում էր խափելու արհեստը։ Հայերը
թուրքերից սովորելու բան նույնպես ունեին։ Զորքը և զենքը թուրք բեկին էր, այսօրվա
բառերով ասած դեմը խաղ չկար, բացի փողից այդ մարդուն պետք էր շողոքորթել, իսկ բեկը
կարող էր որևէ բանի համար ոսկին ստանալ և ոչ մի օգտակար բան չանել, ընդհակառակը
վարվել շատ դաժան և նույնիսկ սպանել, մեր ժամանակների լեզվով ասած քցել։ Հայերի
մոտ աստիճանաբար ձևավորվում էր խափելու, քծնելու և քցելու արհեստները։
Հմտությունները
կիրառեով 50–100 տարվա ընթացքում հայերը
թափանցեցին թուրքական դիվան և զգալի
ազդեցություն ունեին բեկերի քաղաքականության վրա։ Շատ դիվաններում հայերը ազդեցիկ դիր էին գրավում, իսկ մի
քանիսում կարողացան դառնալ առաջին դեմք։ Փոքր ասիայի մանր թուրքական
պետությունները սկսեցին դառնալ հայկական, նույն կարգավիճակում էր նաև Վրաստանը,
որը իր կարգավիճակը պահպանվեց մինչև 1801թ–ն, Հայ Բագրատունիները ազգի հետ միասին
ստեղծեցին Վրաստանը աչքի լույսի պես պահպանեցին և հանձնեցին ռուսներին, մի թէ
նույնն իրենց համար չէին կարող անել։ Իհարկե կարող էին բայց պետկները չէր,
խանգարում էր համատարած բարեկեցիկ կյանք ապահովելուն։
Մինչև
Օսմանների գալը բան չէր մնացել, որ Բյուզանդիայի փոխարեն հայերը ստեղծեին Սելջուկյան կայսրություն, եթե չլինեին
խաչակիրները և մոնղոլները։ Հայերի մոտ մեռել էր պետություն ունենալու
ցանկությունը, առանց դրան էլ վատ չէին ապրում։
Ավելի լավ
էր կառավարել ուրիշ պետություններ, ապրել ուրիշ ազգերի հետ, իսկ պետություն
ունենալը այնպիսի հզոր պոտենցիալ ունեցող ազգի համար ինչպիսին հայերն էին խնդիր
չէր, եթե մի բան ունեին վրացիները հայերի համար մի քանի օրվա գործ էր։
Հետագա
հայկական պետությունները ստեղծվել են ոչ թե ազգային պահանջով այլ պարտադրված։
Նույնն էր
վիճակը նաև Բյուզանդիայում, ճարպիկ հայերը կարողացան նույնիսկ կայսրեր դառնալ։
Բացառություն էին միայն արաբական երկրները, արդյոք բացառություն էին, այս փաստը
նույնպես կարելի է կասկասի տակ դնել։ Պարզապես արաբական երկրներում իշխանության և
որոշակի ազդեցության կարող էին հասնել Իսլամն ընդունած հայերը, իսկ նրանց մասին
եկեղեցին չէր հիշատակում, կրոնափոխ հայը այլևս հայ չէր անկախ նրա դիրքից,
հաջողություններից և ազգանպաստ գործունեությունից։
12–րդ դարի
սկզբին հայերը հասան այն առաջադիմական կամ հետադիմական մակարդակին, ինչ այսօրվա
գերզարգացած երկրները 20–րդ դարի երկրորդ կեսին, առանց երկիրը գրավելու,
շահագործելու մեխանիզմը, բայց ի տարբերություն վերջիններիս չունեին պետություն, որ
կարողանար ահրաժեշտության պահին ուժային մեթոդներով պաշտպանել ազգային շահերը։
Այս
ընդհանուր օրինաչափությունը խախտվեց միայն Կիլիկիայում։ Այնուամենայնիվ հայերը
որոշեցին այստեղ պետություն ստեղծել, որն էր պատճառը, ինչու կատարվեց բացառություն
և ինչու հենց Կիլիկիայում։
Պապը
որոշել էր խաչակրաց արշավանք կազմակերպել տիրոջ գերեզմանը այլհավատներից փրկելու
համար։ Մի թե այդ գերեզմանը զավթվել և պղծվել էր այլահավատների կողմից, իհարկե ոչ,
տիրոջ գերեզմանը, խաչը, խաչի փոսը, խաչի մեխերը և դրա հետ կապված ամեն բան հայերի
կողմից խնամքով պահպանվում էին և պահպանվում են մինչև այժմ, իսկ սուրբ
մասունքները, որոնք հայտվել են Եվրոպայում իբր խաչակրաց արշավանքից հետո և աշխարհի
տարբեր գիտնականներ հետազոտում են տարբեր գիտական մեթոդներով կեղծիքներ են, որոնք
պատրաստվել են 12–14 դարերում։ Գեղարդը դրված է Էջմածնում, իսկ Եվրոպայում
շրջանառվում է 3 հատ թեկնածու գեղարդներ։
Հենց այդ ժամանակաշրջանում էր ձևավորվում ժամանակակից հայի կերպարը։
Հայերը
կարող էին պատվիրակություն ուղարկել պապի մոտ և ծովային ճանապարհով ուխտագնացների
ներկայանալու հնրավորություն տալ և հարցը համարեին փակված, սակայն հայերը չէին
ուզում բաց թողնել այս հնարավորությունը և միանգամից անցան կաթոլիկների կողմը։ Այն
մեթոդները, որոնք կիրառելի էին մյուսների համար կիրառելի չէր խաչակիրների դեպքում։
Խաչակիրնրի մոտ ավանդական մեթոդներով հաջողությունների հասնելն անհնար էր,
խաչակիրները չգիտեին օվքեր են հայերը և չէին ուզում իմանալ, նրանց համար արևելքի
ժողովուրդները բոլորը թշնամիներ էին։ Ռազմական աջակցություն հայերը չէին ուզում
ցույց տալ խաչակիրներին։ Ալարում էին իրենց համար կռվել ել ուր մնաց հռոմի պապի։
Այլ ելք չէր մնում, քան միջերկրական ծովի ափին հայկական պլացդարմ ստեղծելն էր։ Ի
սկզբանե հայերը ցանկանում էին զբաղվել իրենց սիրած արհեստով, բանակի սպասարկման և մատակարարման
շահավետ գործով։ Ռուբինյան իշխանները ձեռնամուխ եղան այս գործին, հնարավորություն
էր ստեղծվել մեծ քանակությամբ հայեր հավաքվեն մի տեղ և գոհ մնան իրենց
կարգավիճակից։ Հայերը մեծ հաճույքով Կիլիկիայի կառավարումը կտային որևէ խանի կամ
բեկի, սակայն դա օբյեկտիվ պատճառներով անհնար էր։ Խաչակիրներին առաջնորդ դարձնելը
նույնպես ձեռնատու չէր, այդ պարագայում կարող էին հայտնվել խաղից դուրս վիճակում։
Ռուբինյան իշխանները նախաձեռնեցին այս շահավետ համագործակցության սկիզբը, իսկ
իշխանության ամրապնդմանը նպաստում էր հայերի
մեծաքանակ ներգաղթը Կիլիկիա։ Այսպես դարձանք ծովային երկիր և սկսեցինք առևտուր անել Եվրոպական երկրների հետ։ Հայոց
կապիտալի շրջանառության արիալն ընդարձակվում էր։ Հայերն արդեն ամենուր էին,
Վենետիկից մինչև Հնդկաստան։ Խաչակիրները ինչպես թուրքերն սկսեցին մանր մունր
իշխանություններ ստեղծել Միջերկրական ծովի ափամերձ շրջաններում։ արդյունքում
ստեղծվեց Երուսաղեմի թագավորությունը։ Թագավոր ունենալը Կիլիկիայի համար դարձավ
գերխնդիր, առավել ևս, որ հնարավորություններն ավելի քան բավարար էին։ Թագավոր
չունենալը հայերի կարգավիճակը ստորադասում էր մնացածներից։ Խաչակիրները գալիս էին
առանձին առանձին, Յուրաքանչյուր թագավոր իր արշավն էր կազմակերպում, որպեսզի ավարը ուրշների հետ չկիսի, Անգլիացիների,
Գերմանացիների և Ֆրանսիացիների թշնամությունը շարունակվում էր նաև ավետյաց
երկրում։ Խաչակիրների
այսպես կոչված բարի ցանկություններն աստիճանաբար իրենց տեղը զիճեցին ավազակությանը
և թալանին։ Երուսաղեմի կործանումից հետո իրավիճակը դառնում էր անվերահսկելի։ Պապը
չէր ցանկանում նահանջել, հայերին ձեռնատու չէր խաչակիրների կործանումը։ Եկավ
Ռիչարդը և Լևոնն ամեն ինչ արեց, որ նա հնարավորություն ունենա փրկել կաթոլիկների
ներկայությունն արևելքում միջնորդեց խաղաղություն հաստատելու համար։ Թագն արդեն
ապահովված էր, իսկ խաչակիր բարոններն ու դքսերը մեկը մյուսի հետևից պարտադրված էին ընդունել հայոց դագավորի
գերիշխանությունը։ Եվրոպան դարձավ մոդայիկ։ Իշխաններին ու նախարարներին
փոխարինելու եկան պարոնները։ Ֆրանկականությունը դարձավ աշխարհայացք, հետագայում
պապը սկսեց շանտաժ անել և կաթոլիկությունը հաստատելու փորձեր անել։ Դա հետո, իսկ
արևելքում հայտնվում է ևս մեկ հզոր ուժ, մոնղոլները։ Հեթում թագավորը գնում է հաշտության և
համագործակցույան պայմանագիր կնքելու և պայմանագիր թիվ 1 կետը հայերի համար շատ
կարևոր էր, իսկ մոնղոլների համար ծիծաղելի, հեթանոսի համար ևս մեկ աստված
ունենալու պահանջը անհասկանալի է և
ծիծաղելի, իսկ հայերի կողմից գերխնդիր։ Մնղոլներն օրհնվեցին և օրհնված մոնղոլները
Չինգիզ խանից հետո առաջին անգամ պարտվեցին։ Սխալ բարեկամ ընտրելը և կրոնական
դոգմաներին հավատարիմ մնալը հայերի վրա թանկ նստեց։ Հետո կատարվում է մի բան, որը
շատ նման է Անիի կործանմանը, սակայն ի տարբերություն ոչ մի տեղ կատարվածի մասին
հիշատակում չկա, հնարավոր է որ լինի Հռոմի պապի արխիվներում, սակայն չի ասվում և
չի գրվում։ Արաբները դուրս եկան Իսպանիայից, իսկ Կիլիկիան հանձնվեց արաբներին։
Կասեք տարօրինակ բան չկա, պատերազմ է, սակայն ինչու Իսպանիայում հայոց թագավորին
կալվածքներ տվեցին։ Էն ել ինչ կալվածք՝ Մադրիդը։ Չգիտեմ ոնց են մեկնաբանում և
պարզաբանում տերտերները, բայց տրամաբանությունս ասում է, որ ծախել են։ Գուցե մի օր
բարի կլինեն ճշմարտությունը ասել, արդյունքում հայ դավաճանների թիվը կավելանա։
Չգիտես ինչու թագավորին երբեք դավաճան չեն անվանում, չէ որ դավաճանության
արդյունքում թագավորը չի տուժվում, ուրեմն դավաճանությունն առանց թագավորի
իմացության չի լինում։ Ինչով է հիմնավորված պատերազմի առկյությունը, շատ հեշտ,
միշտ ել գտնվում են պատվախնդիր մարդիք, որոնք արհամարհում են ղեկավար ցուցումները
և կռվում են մինչև վերջ, այս մարդիք են կերտում պատմությունը, ցավոք որ զոհվում են
և այս ամենը Լընգ Թեմուրի և Օսմանների գալուց առաջ։ Պատմության անիվը հայերի համար
կարծես ցիկլի մեջ էր և վերադարձանք 300 տարի առաջվա կարգավիճակին։ Եվրոպան 5 դար
հրաժարվեց խառնվել արևելքի գործերին և իր հայացքն ուղղեց անհայտ երկրնրին։ Ինչ
ծոսք արևելքը հզոր էր և մնում է հզոր և անկանխատեսելի, խաղալ այդ հսկային հետ
առնվազն արկածախնդրություն է։
Հայերը
շարունակում են իրենց նախկին գործելաոճը։ Արաբների հետ համագործակցության վրա տաբու էր դրված, եկեղեցին իր սահմանափակ
էությամբ և հավատքի անվտանգությունից ելնելով անիծում էր ամեն արաբամետին և
արաբականը։ Միակ հարմար թեկնածուն, որի հետ կարելի էր համագործակցել դա թուրքերն
էին։ Օսմանները թափանցեցին տարածաշրջան և միանգամից հաղթական հրվածներ հասցրեցին
Եվրոպային և արաբներին։ Շատ հարմար ազգ էին «բարեկամություն» անելու համար, բացի
կռվելուց ուրիշ ոչինչ չգիտեին, տնտեսությունը նրանց չէր հետաքրքրում, պետական
կառավարման հարցերով նույնպես թույլ էին։ Եթե առաջ պատերազմում հաղթելուց հետո թուրքերն
ուտում էին պարտվածների դիակները, հայերը սովորացրեցին զենի և մթերքի մատակարարման
միջոցները, հայերն անփոխարինելի էրն դառնում թուրքերի համար և աստիճանաբար դառնում
էին արտոնյալ ազգ։
Հայ
թուրքական «բարեկամությունը» իր գագաթնակետին հասավ Սուլթան Բայազետի օրոք։
Սուլթանի դիվանի կազմը մեծամասնությամբ հայեր էին։ Մայրաքաղաքը Բայազետն էր, իսկ
մինչև 19–րդ դարի սկիզնը քաղաքը համարյա ամբողջությամբ հայկական էր։ Հայերը թելադրում էին դիվանի
քաղաքականությունը, ճիշտ ասած
քաղաքականություն ընդանրապես չկար։ Թուրքերը կռվում էին ում հետ պատահեր,
բնաջնջում թալանում նրանց ունեցածը։ Այդ ժամանակ Պարսկաստան թափանցեց Լընդ Թեմուրը, նա քաղաքկանությունը
հայերի նկատմամբ կամ բնաջնջումն էր, կամ միջին ասիա գաղթեցնելը։ Նրա բերած
թաթարները /այժմ ադրբեջանցիներ/ բնակեցվեցին հայերի կենսական տարածքներում։ Հայերը
չունեին պետություն և ոչինչ անել չէին կարող։ Միակ միջոցը Սուլթանին պատերազմի մեջ
ներքաշելն էր, ինչը ստացվեց։ Սուլթան Բայազետը պարտվեց գերի ընկավ և երկու տարի
հետո անհայտ հանգամանքներում մեռավ Պարսկաստանում։ Թեմուրի մահից հետո կայսրությունը
քայքայվեց, նույնիսկ Ոսկե Հորդան չկարողացավ վերականգնվել և աստիճանաբար
կայսրությունն ընկավ ռուսների և պարսիկների ազդեցության տակ։ Ի տարբերություն
թաթարների թուրքերը քայքայվել չէն պատրաստվում, նրանք հզորանում էին պատերազմից
պատերազմ, քանի որ ունեին տնտեսական և քաղաքական այնպիսի հզոր հովանավոր ինչպիսին
է հայը։ Թուրքերը չէին ընդունում, որ իրենք թուրք են, թուրքերին համարում էին
երկրորդ կարգի ժողովուրդ և իրենց անվանում
էին Օսման, իսկ հայերը քնքշորեն անվանում էին Տաջիկ, իսկ երկիրը Տաջկաստան։ Դրանով
ուզում էին հիմնավորել այդ ժողովրդի բարեկամ լինելը և նրան վերագրել արիական
ծագում։
Թուրքերը
գրավցին Կոստանդնոպոլիսը և դաժան հաշվեհարդար տեսան հույների և մնացածների հետ։
Կործանվեց հունական ուղղափառ եկեղեցին փոխարենը հայերն իրավունք ստացան քաղաքում
բացել պատրիարքարան։ Կայսրությունն
ընդարձակվում էր, դրա հետ միաժամանակ ընդարձակվում էր հայերի տնտեսական
ազդեցությունը։ Չկար հարց, որ հայերը չկարողանային լուծել կաշառքի միջոցով։
Թուրք–պարսական պատերազմների ընթացքում հայերը միշտ թուրքերի կողմն էին։ Հայերն
ունենալով արժանի վաստակ կայսրության ստեղծման գործում և դիվանը արժանի գնահատում
էր այդ վաստակը։ Գրեթե բոլոր մենաշնորհները տնտեսության բոլոր բնագավառներում
հանձնվում էր հայերին, իսկ ինչի նկատմամբ որևէ մեկը հավակնում էր, փորձում էր բացի
անասնապահությունից որևէ բան ձեռնարկել համապատասխան վստահելի մարդը մտնում էր
փաշաի մոտ և հարցերը շատ արագ լուծում էր ի օգուտ հայերի, ասում են հայերը մի քանի
անգամ ավելի հարկ էին տալիս կայսրությանը քան մնացածները միասին վերցրած։
Հետաքրքիր
է, որ հայի արժեքը գիտակցում էին առաջնայության համար մրցակցող տիրակալները։
Դրանով է պայմանավորված շահ Աբասի կողմից Ջուղան արտագաղթեցնելու գործողությունը։ Քաղաքաբնակ վաճառական և արհեստավոր հայը ավելի մեծ արժեք
էր ներկայացնում քան տարածքը։ Հայերը թուրքերի հետ ել վատ չէին ապրում, բայց
տեղափոխելով Պարսկաստանի խորքերը ցանկություն ուներ օգտվել հայերի արարման
արդյուքներից ինչպես օգտվում էին թուրքերը, ինչու չվերաբնակեցվեց օրինակ Սյունիքը,
ումն էր պետք կռվարար և անհնազանդ հայը, Պարսկաստանում առանց դրանց ել
խառնակություններ կազմակերպողներ կային։
Փաստորեն
հայկական չարչիավաշխառուական կազմը համագործակցում էր և ստեղծել էր համաշխարհային
ցանց, իսկ իսկական հոգով հեթանոս, արկածախնդիր հայը, որի համար կռվելը երանություն
էր, իսկ հաղթելը պարտադիր պայման ապրում էին մեկուսացված, արծվի նման թառել էին
իրենց ժայռերին և ոչ ոք չէր ուզում նրանց հետ գործ ունենալ, այդ թվում հայերը։
18–19–րդ
դարերում սկսում է ձևավորվել ժամանակակից հայի կերպարը, հայերը տարբեր են և
տարբերվում են ըստ իրենց բնակության վայրի, կապված այն ազգերի հետ, որոնց հետ
շփվել են և այդ հարաբերություններում ձեռք են բերել յուրահատուկ հատկանիշներ։
Մաժամանակ նախկին Հայաստանի տարածքում շարունակում են բնակվել բնօրինակ հայեր,
նրանք ապրում են հիմնականում լեռնային շրջաններում, չեն ընդունում
խառնամուսնությունները, ոչ միայն օտարների,
այլ նաև մյուս հայերի հետ։ Ապրում են ներքին ավանդական սովորութային
նորմերով, պահպանում են իսկական Հայի ռազմական և բարոյական արժեքները։
Այդ
ժամանակաշրջանում է ձևավորվում նաև հայկական երկու մայրաքաղաքները, մայրաքաղաքներ
օտար երկրում և օտար ազգի, սեփականն ունենալն ավելորդություն էր։ Երկու
մայրաքաղաքները մշակում և հղկում էին ժամանակակից հայի երկու հիմնական տեսակները, այդ մայրաքաղաքներն էին
Թիֆլիսը և Պոլիսը։
Ինչ
կատարվեց Սյունիքում 18–րդ դարի կեսերին։ Կիսանկախ մի տարածք, մարդիք որոնք միշտ
պաշտպանել են իրենց ինքնությունը և գերադասել են կռվել և մեռնել, քան լավ ապրելու
համար դառնալ որևէ օտար արքայի կամակատարը։ Այս մասին լավ գիտեին տարածաշրջանի
հզորները։ Այդ ժամանակ էր, որ Թիֆլիսից Սյունիք եկավ Դավիթ բեկը։ Հայերը շատ արագ
ջարդեցին պարսիկներին և որքան տարօրինակ է սկսեցին կռվել թուրքերի դեմ։ ՈՒմն էր
պետք այս ապստամբությունը, բնականաբար դա Վրաց թագավորի դիվերսիան էր, որը առանց
կռվելու ապահովեց Վրաստանի անկախությունը,
հայերին օգտագործեցին հայերի միջոցով օտարը։ Այս էֆեկտիվ մեխանիզմը իրենց հետ
Ռուսաստան տարան վրաց Բագրատունիները և հաջողությամբ սկսվեցին կիրառել ինչպես
ռուսների, այնպես ել Եվրոպացիների կողմից։ Հայերը միշտ հաղթում են, հաղթել են և
շարունակելու են հաղթել, երբեմն պարտվել են առանձին կռիվներում /օրինակ Ավարայրը/,
իսկ ընդանուրառմամբ բոլոր պատերազմներում հայերը հաղթել են, հաղթել ենք դաժան
պատերազմում, տվել ենք առանց կռվելու՝ դրսից եկած դավաճան կամ կիսադավաճան /իր
դավաճանությունը չգիտակցող/ հայ միսիոների
խորհրդով։
Հայերը
երեք հարյուր տարի խաղաղ պամաններում ապրելուց հետո բնականաբար հասկացան, որ
ինչ–որ բան այն չէ։ Միակ ճիշտ գաղափարը եկավ Հնդկաստանից, դա անկախության գաղափարն
էր, մնացածները իրենց բնույթով ավելի վնասակար էին, քան իրականությունը։ Պատճառն
այն էր, որ անկախության պահանջը չուներ տնտեսական կեցության անհրաժեշտ նախապայման,
այն ուտոպիա էր, առաջ էր քաշվում միայն պատմական հիշողությամբ և ազգայնական
/նացիոնալ շովինիզմ/ հիմքով, չուներ տնտեսական պահանջ։ Օրինակ Նիդեռլանդների
հեղափոխությունը ազգային պահանջ էր գաղութատիրությունից խուսափելու և
հնարավորություն հզոր պետություն ստեղծելու համար։ Եվրոպան այդ ժամանակ համաչափ էր
զարգանում, սեփականը ունենալու համար անկախություն էր պետք, իսկ հայկական
կապիտալիզմը ոչ միայն զարգանում այլ ծաղկում էր ֆեոդալական Վրաստանում, Իրանում և
առավել հզոր զարգանում էր նախնադարյան Օսմանյան կայսրությունում։ Ընդունենք, որ
հայկական կապիտալի զարգացման համար առավել բարենպաստ պայմաններ էր ապահովում
Թուրքիան։
Հայկական
տարաբնույթ և տարատեսակ գաղութները, իրենց առաջադիմական և հետադիմական
կողմնորոշումներով չէին կարող ազդել հայ ժողովրդի կողմնորոշման վրա։ Հիմնական
տեսակետները թելադրում էին նախկին Հայաստանի երկու մասերը՝ պարսկավրացական և
թուրքական։ Ցավոք երկուսն էլ սխալ և երկուսն ել տարան իրենց սկզբունքները մինչև սև
օրը։ Երկուսն ել պայքարում էին ոչ թե սեփականի համար այլ ում լծի տակ ապրելն է
ձեռնատու։ Այսօր ել միջին կամ մեծ տարիքի մարդիք, երբ լսում են՝ անկախությունով
ազատվեցինք Ռուսների լծից, ծիծաղում են, համոզված են, որ Ռուսները և մնացածները
մեր լծի տակ են։ Այս էր վիճակը նաև 19–րդ դարի սկզբին։ Արևելահայերը
համոզված քարոզում էին քրիստոնիայի հետ ապրելու առավելությունները, գուցե այդպես
էր մինչև 40 ականները, քանի դեռ Ռուսները նորմալ չէին հաստատվել կովկասում և
լեռնականների դիմադրությունը դեռ չէր կոտրվել, իսկ Թուրքահայերը համեստորեն լռում
էին, վախենալով որ կայսրությունում ապրող
Հույների և Հրեների մրցակցությանը կարող են միանալ նաև հայերը։ Նրանք մինչև սև օրը
համառորեն պաշտպանում էին կայսրությունը և մորթվելուց ել չիմացան ինչի համար։
Եթե
քաղաքական ուժերը հավասար էին, նույնիսկ թուրքական մասն ավելի հզոր էր և ազդեցիկ,
ինչով է բացատրվում Ռուս թուրքական պատերազմներում հայերի ռազմական աջակցությունը
Ռուսաստանին և մշտական հաղթանակները բոլոր պատերազմներում, նույնիսկ երբ
Ռուսաստանը պարտվեց։ Ինչպես վերը նշված է կռվող հայը կապ չուներ, ոչ հայկական
կապիտալի և որ ել հայկական քաղաքկանության, հավատքը նրանց համար էական գործոն էր և
թուրքերի հետ կռվելը կրոնական և ազգային խնդիր էր։ Նրանք այնքան անկախ և հզոր էին,
որ նույնիսկ պատերազմներից հետո չէին գաղթում, դրանք տեղային անկախ հայկական
կղզիակներ էին Օսմանյան կայսրությունում,
երբ դուրս էին գալիս կռվի՝ թե պատերազմի, թե խաղաղ ժամանակ, միշտ հաղթել են։ Հայի այս տեսակի վրա
էին հուսները դրել տարաբնույթ հայկական և օտար քաղաքական բևեռները, նրանք այն
միջոցն էին, որոնց օգնությամբ կարելի էր ապահովել ցանկալի պայմաններ ուժային
եղանակով թուրքերից զիճումներ կորզել կամ հակառակը, իսկ որոշակի արդյուքի հասնելուց հետո թողնել
նրանց բախտի քմահաճույքին, թե հայերի, թե օտարների կողմից։
Նախանցած
դարում 4 անգամ ռուսները կռվեցին Թուրքերի հետ, 4 անգամ ել Հայսատնը ազատագրվեց 4
անգամ ել Հայստանը թողնվեց թուրքերին։ Չի կարելի ասել, որ ռուսները չէին ուզում
գրավել Հայաստանը, շատ էին ուզում, տաք ջրեր դուրս գալը ռուսների համար գերխնդիր
էր, Թուրքիայի ամբողջականության համար պայքարում էին մյուս գերտերությունները։
Նրանք չէին կարող թողնել, որ Օսմանյան կայսրությունը քանդվի, առավել ևս ռուսների
կողմից զավթվի, այդ դեպքում գերտերությունների շահերը մերձավոր արևելքում
կդառնային անհանար։ Ղրիմի պատերազմում այս լուռ հակասությունը նույնիսկ վերածվում
է պատերազմի և ռուսները պարտվում են։ Բացի Նապոլինի անհաձող Եգիպտական արշավից
19–րդ դարում ոչ մի Եվրոպական ոչ մի գերտերություն չէր ցանկանում կռվել թուրքերի
հետ։ Թուրքերը ռազմական առումով մնում էին հզոր, այն իրար մեջ բաժանելն անհանար
էր, այդ դեպքում ինչու չէին թողնում, որ ռուսները գրավեին, ինչ էր կատարվում,
կատարվում էր այն ինչը պարզ հայացքից չի երևում։ Անգլիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան
ցանկանում էին գրավել թուրքիայի տնտեսությունը, սակայն այստեղ նրանց թշնամին ոչ թե
թուրքերն էին, այլ հայերը։ Եթե թուրքերի դեմ պատերազմում ռուսները հաջողություն
էին ունենում, ապա հայերը տնտեսական ճակատում անպարտելի էին։ Թուրքիայում հայերի
մենաշնորհը անսասան էր, հզորների բոլոր փորձերը թաձանցել այդ անառիկ ամրոցը
նախորոք դատապարտված էր անհաջողության։ Տարիներով աշխատանքներ էին տարվում մի բան
Թուրքիայում ձեռնարկելու համար, տարվում էին գաղտի բանակցություններ, սակայն երբ
բանը հասնում էր ինչ–որ բան ձեռնարկելուն բարձրաստիճար մի հայ մտնում էր սուլթանի
մոտ, մի նվեր տալիս և անգլացիները կամ գերմանացիները գնում էին ձեռնունայն։
Թուրքիայի հայերին տնտեսական ճակատում հաղթլը թուրքիայից դուրս բոլորի գերխնդիրն
էր։
Այն պետք էր ռուսամետ հայերին՝ այնուհետև
հայկական կուսակցություններին։ Նրանք թուրքահայերի մեկուսացումը պատկերացնում էին
սաբոտաժի եղանակով, կամավոր մեկուսացումը կհանգեցներ Թուրքիայի կաթվածի և բոլոր
առումներով կայսրությունը խիստ խոցելի
կդառնար, արդյունքում ընդհանուր Հայաստանի
միավորումը Ռուսաստանին, որը հիմնական նպատակն էր կիրականանար։
Նույն կարծիքին էր նաև Ռուսաստանը, սակայն մի
էական տարբերությամբ։ Հայաստանի միավորումը թեկուզ Ռուսաստանի կազմում բերելու էր տարծաշրջանում հայերի բացարձակ մեծամասնության։
Դարի վերջին հայերն արդեն ունեին տնտեսական առաջատար դիրք կովկասում։ Թուրքահայաստանի
գրավումը ռուսների կողմից անմիջական կովկասը կորցնելու վտանգ էր ստեղծում։ Ովքեր կարող էին հայերին
հակակշիռ հանդիսանալ։ Թաթարները թույլ էին և անկազմակերպ բացի թալանից ուրիշ լուրջ
գործողության ընդունակ չէին, արագ փոխում էին իրենց դիրքորոշումը ուժային
ներգործության դեպքում։ Վրացիները չունեին բավարար մարդկային և տնտեսական
ռեսուրսներ, նման էին ազնվական խաղացող գլուխգովան սիրամարգերի։ Ինչ կարող էին
ստանալ Թուրքահայաստանից։ Քրդերը գտնվում էին տոհմատիրական հասարակարգում։ Հայերի
կողմից ճիշտ ուղորդվելու դեպքում թալանի օբյեկտ կարող էին դառնալ կովկասի այլ
ազգերը, ինչը ձեռնատու կլիներ հայերին։ Թուրքերը մեծ հաճույքով կդառնային հայերի
համար ռազմական առաջնորդող ռազմական ուժ և կառաջնորդեյին քրդական ամբոխի
արշավները։ Տնտեսությունը միավորված Հայաստանում կզարգանար համաչափ, յուրաքանչյուր
ազգ ուներ դարերի ընթացքում իր կայուն դիրքը և գործառույթները։ Նման պայմաններում
ռուսները դժվար թէ կարողանային պահել այս տարածքը Ռուսաստանի կազմում։ Միայն
կովկասում հայերը մեծ գլխացավանք էին և միայն պետական ջարդերի կազմակերպմամբ էին
ռուսները կարողանում պահել հայերի ուժը։ Սրանով էր պայմանավորված բազմաթիվ անգամ
գրավված հայկական հողերը հոժարակամ թուրերին նվիրելու ռուսների քաղաքականությունը,
նրանք չէին ուզում դանդաղ ներգործության ռումբ մտցնել իրենց տարածք։ Միջերկրական
ծովի ափերը գրավելու և Ռուսաստանին միացնելու բաղձալի նպատակը կարող էր իրագործվել
միայն հայերի բնաջնջումից հետո կամ գոն մասնակի բնաջնջումից։ Սերունդները չեն
զարման, եթե մի 500 տարի հետո հայտվեն ապացույցներ, որ ռուսները գնացել են իրական
զիճումների թուրքերին շատ հարցերում հայերին բնաջնջելու նախապայմանով։
Օսմանյան
կայսրությունը փակ էր նաև Եվրոպական գերտերությունների համար։ Չնայած դրան նրանք
բանակցում էին Թուրքիայի ռեսուրսների և շուկայի համար։ Եգիպտոսի անկախացումից և
նեղուսների բացվելու հետո անգլիացիները կարծես բավարարված էին և պատրաստ էին
սահմանափակել իրենց ախորժակը, սակայն այդ ժամանակ Եվրոպայում ծնվեց նոր գերհզոր
ուժ և սկսեց պահանջել իր տեղը՝ Գերմանյան։ Երկու գերմանական գերտերությունները
ուշացել էին աշխարհի բաժանումից և իրենց տեղն էին պահանջում արևի տակ։ Պատերազմից
խուսափելու համար նրանց հրամցրվեց թուրքիան։ Հարգելի գերմանացիներ տալիս ենք
գնացեք և վերցրեք։ 30–40 տարվա ընթացքում գերմանացիները չկարողացան ձեռնարկել որևէ
տնտեսական լուրջ ձեռնարկում Թուրքիայում, կարող էին միայն դաշնակից խաղալ։ Ինչ–որ
բանի հասնելու համար պետք էր սուլթանի և փաշաների թուլտվությունը, սակայն հայերը,
ինչպես նաև հրեաները և հույները ոսկով այնպես արագ էին համոզում իշխողին, որ
թուրքական կացութաձևը մնում էր անսասան։ Միակ ելքը ըստ գերմանացիների հայերի արտագաղթն ու ջարդերն էին, որին որ ձեռնամուխ
եղան։
Թուրքերը նույնպես դեմ չէին հայերի կոտորածներին, սակայն
այդ կոտորածի թիրախը ոչ թե հայ կապիտալն էր, այլ այն հայը, որն անկախ էր
անհանազանդ և հնազանդվել չէր պատրաստվում։ Դրանով պայմանավորված թուրքերն ուրախ
էին հայերի դեմ ձեռնարկվող ցանկացած գործողության միայն հնարավորություն ունենային
վերացնել հայկական անկախ անկլավները և զրկեին հայերին և այլ ուժերին նրանց թուրքերի
դեմ օգտագործելու հնարավորությունից։ Մինչև մեծ եղեռնը հայկական անկլավների վրա
պետական մակարդակով ջարդերը պարբերաբար եղել են, սա թուրքերի նախաձեռնությունն էր,
նրանց նախաձեռնությունն էր նաև քրդերի թալանչիական ոտնձգությունների
կազմակերպումը։ Նույնը կատարվում էր նաև Ռուսաստանում թաթարների միրջոցով։ Հայերի
բնաջնջումը պետք էր բոլորին և բոլորն էին ցանկանում այն իրականացնել, բացի
հայերից։ Պետության բացակայությունը հնարավորություն չէր տալիս պաշտպանվել,
այսինքն այնպիսի թույլ պետության առկայությունը ինչպիսին հիմա է նույնպես որևէ բան
փոխել չէր կարող։
Համաշխարհային պատերազմի լինելը կամ չլինելը
կապ չուներ։ Հայոց ցեղասպանությունը համաշխարհային պահանջ էր և պետք է իրագործվեր,
իսկ հայերը պատրաստ չէին և պատրաստ չեն դիմադրել։
Հայոց
ցեղասպանությունը չի սկսվել 15թ–ին և չի վերջանալու 15թ–ին, այն շարունակվում է և
մենք մեր ձեռքով իրագործում ենք մեր անձնական ոչնչացումը։ Ոչինչ չի փոխվել
պարզապես իրագործման մեխանիզմներն են տարբեր։ Ազգը տաշեղի նման վարար գետի մեջ
ընկած գնում է դեպի ջրվեժ։ Պարտադիր
չէ, որ բոլորը սպանվեն, ճիշտն ասաց
սպանողների համար մեկ է, կարևորը տարածաշրջանից հայկական գործոնի իսպառ վերացումն
է և դրա միջազգային պահանջն արդիական է նաև այսօր։
Մինչև
ցեղասպան երկրների անհատական վերլուծությունը հարկ եմ համարում նշել մի պարզ
ճշմարտություն՝ յուրաքանչյուր ազգ ունի իր քաղաքկանությունը, իր նպատակը, իր
անողոք ցեղասպան վերաբերմունքը մյուսների նկատմամբ, հեղափոխությունները,
հեղաշրջումները, գաղափարախոսական և արժեքային համակարգի փոփոխությունները
ներքաղաքական որևէ նշանակություն չունեն, դրանք միայն կարող են թուլացնել
հակառակորդի զգոնությունը։ Այդպես եղել է և այդպես լինելու է միշտ։ Զենքից առաջ
թշնամի ազգի վրա է ուղղվում արժեքային համակարգի քարոզի արշավը, ինչքան նոր ու
թարմ է այդ արժեքային համակարգը, այնքան ազդեցիկ է, ստղծում է թշնամու մեջ
դավաճանների բանակ, հետո մտնում է զորքը և ազգը պարտված է, որոշ ժամանակ հետո
ազգային պնազդը վերցնում է իրենը, այնպես որ ազգայնական կոմունիստները ազգայնական
դաշնակցականներից քիչ ազգայնական չէին ասենք 50 տարի սոցիալիզմից հետո։
Թիվ 1
ցեղասպան՝ Ռուսաստան.
Ռուսաստանը
սև ցուցակում առաջինն է և ամենաշատն է արել հայոց ցեղասպանության իրագործումը
հաղթական ավարտին հասցնելու համար։
Ի
տարբերություն մյուս կայսրությունների ռուսները Մոնղոլ Թաթարներից ժառանգել են զավթման
և ոչնչացման գործելակերպը, դա վերաբերվում
է բոլոր ազգերին։ Իրագործման համար
կիրառվում էր տարածքի կայուն հակասությունների առկայությունը, որը հիմնված էր կրոնական
և ազգային հողի վրա։ Թույլերը պետք է
հաղթեյին ուժեղներին, միաժամանակ կիրառվում էր ռուսների վերաբնակեցում, նոր
զավթված տարածքներն օգտագործվում էին որպես գաղութներ, որը հնարավորություն էին
տալիս քաղաքկանապես անկայուններին և աղանդավորներին, ինչքան տարբեր էր վտանգավոր և հնարավոր անկախացող տարածքի
բնակչությունը, այնքան լավ։ Նորեկ գաղթականները տարածում էին այսպես կոչված
առաջադիմական համաշխարհային դեմոկրատական արժեքներ, որոնք մինչև այժմ քանդում են
ամեն ազգայինը և ստրկացման, քայքայման, դեպի կործանում տանող հզոր զենք են և
բերում էին կրոնական նոր գաղափարներ՝ ստեղծելով եկեղեցու թուլացում և ազգի
բաժանում կրոնական հողի վրա։
Ռուսների
նախնական հաշվարկները սխալ էին և հիմնված էին պարզ թվաբանական հշվարկի վրա, այն
ժամանակ չկար վերլուծական և կանխատեսումների արդի միջոցներ, չնայած եթե լիներ առանձնապես
բան չէր փոխվելու, քանի որ հայը նոր ժամանակներում չէր դրսևորել իր իրական
հնարավորություններն ու հատկանիշները։ Հայերը
կովկասում փոքրամասնություն էին և նույնիսկ 19–րդ դարի 40 ական թվականները վայելում էին կայսրի
հովանավորությունը։ Ռուսները միջպետական և տարածքային պայմանագրերով ապահովում էին
հայերի ներգաղթը կայսրության տարածք։
Շուտով իշխողը հասկացավ, որ ճակատագրական սխալ է
թույլ տվել։ Հայոց ազգի պոտենցիաի միայն 10–15 տոկոսն էր ներթափանցել
կայսրություն։ Ինչ կլինի հետո։ Գալու են Արաբահայերը՝ հանձինս եգիպտահայերի,
պարսկահայերը, ֆռանկահայերը, թուրքահայերը և իհարկե հնդկահայերն իրենց
գերտերություն ստեղծելու գաղափարախոսությամբ, որը կոչվում է որոգայթ փառաց։
Ռուս կայսրն հասկացավ, որ կովկաս գալով կանգնած է մի անհաղթահարելի ուժի դեմ, որը կոչվում է հայ։ Հայերը տարբեր հավատքներով են տարբեր ազգերով, բայց որտեղ որ են, նրանք իշխող են և պետականաստեղծ, քանզի մեր համար սատանայածին, իրենց համար լուսահոքի Նիկոլ 1–ը սկսեց Հայոց ցեղասպանությունը, որը շարունակվում է մինչև այսօր։ ՈՒխտադրուժ կայսեր քաղաքականությունը հանգեցրեց Բայազետցիների ապստամբության, Արծրունի եղբայրների ապստամբությունը ավարտվեց պարտությամբ և մասնակի առաջացրեց գաղթ, չգիտես ինչու պատմաբաններն ու տերտերներն այս ապստամբության մասին լռում են, ազգի ջոչերը միշտ զգուշավոր և հիվանդագին են վերաբերվում մեծ եղբորը վերաբերվող ցանկացած անհնազանդության։ Այդ սառույցը կոտրեց
Գարեգին Նժդեհը, բայց նրանից հետո հնազանդության ոջիլը նորից բույն դրեց հայոց
մեջ։
- Սկբունքը մեկն է, կայսերապետական ռուսաստանը դավաճան է, գալիս է երբ ուզում է և գնում է երբ ուզում է։ Նպատակը մեկն է, առավելագույն շահ, ով կլինի կամ ոչ, հայի նպատակները իր համար առ ոչինչ են։
- Ռուսները համագրծակցում էն և համագործակցում են նույնիսկ պատերազմելու ժամանակ գետերությունների հետ։ Նրանքց հույսերը չարդարացան հայ ոչխար հասկացողության հետ կապված, հայերը ձգտում էին կովկասը իրենցով անել և օսմանների կայսրության մնացած մասի վրա ստեղծել Հայաստան։ Անկախ ամենից ռուսները ծախող էն, ամենավճռական պահի նրանք գնում են խորքերը և բախտին ընդառաջ թողնում, թե հարազատին/Սերբ, բուլղար/, թե հային, ակնկալելով հետագա շահեր։ Հովանավորվող ազգի ոչնչացմամբ ակնկալելով ազատ տարածք դուխաբորներին բնակեցնելու համար։
- Իսկ հիմա բուն նյութին, ինչուների մի շարան.
- Հնազանդեցման համարժեքության սկզբունքով, երբ պետք էր լինում հնազանդ թաթար,կովաս և այլ ուժերը պետք էր օգտագործել հայերին ջարդելու համար, հայերը կովկասյան ժանիք չէին Հայերը նախնադարյան բրոծո ոսկր էին, որ ոչ մարսվում էր, ոչ կոտրվում, ամբողջ պատմության մեջ ռուս Աթլլչինգիսխանյան հետնորդը իր մարդակեր նախնիների սկզբունքով մասնատել և հոշոտել է ամեն ամբողջական ազգային պատնեշ։ Բոգդան Խմիլինցկին ստեղծել էր աշխարհակալ երկիր, բայց խելքը կերան, իր հզոր պետությունը փոխեցին Սմոլենկով։ Դե դա սլավոնների պատերազմն էր, դավաճան և միամիտ վստահող սլավոնների։
- Դուսները թույլ տվեցին 15 թիվը գաղտնի համձայնվելով գերմանացիների, անգլոհրեաների և թուրքերի հետ։
- Ռուսները ամեն ինչ արեցին որ դա կատարվի
- Ռուսները փախան մենակ թողելով մեզ մեր ճակատագրի հանդեպ
- Չստացվեց, Ռուսները Աթաթուրքի հետ թուրք թաթարների ձեռքով փորցեցին իսպառ կոտորել, չստացվելուց հետո բարի քեռու կերպարանք ընդունեցին։
- Ռուսները իրենց նոր կրոնով /բոլշևիզմ/ հոշոտեցին մնացածը, «դե շատ աներես ազգ ենք, մի խոսքով կաշեյ բեսմերտնի»
- Ռուսները տարան մեզ պատերազմ Գերմանացիների դեմ, կես դառանք, բայց կանք։
- Վերաբնակեցրին կայսրությունով մեկ, չէս կարող ասել ով շատ հոշոտեց, ռւսը թե թուրքը։
- Իմ պարզ հաշվարկներով ռուսները ասիմիլացրել և կոտորել են 7-9 մլն հայի։
- Եղբայրական լավություն, որի համր շնորհակալագիր և հավեռժ հպատակության խնդրագիր ենք ներկայացնում։
- Եթե կայսրությունը քանդվի հայոց իմաստունները պահանջելու են ցեղասպանության ճանաչում և իհարկե փոխհատուցում
- կգա օրը որ հասկանան ավելի լավ է ցեղասպանել և չանաչել քան ցեղասպանվել և պահանջել։
ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ
Unlike many of the nation has a profile. Founder and leader of the Nation of Haykn Haik managed to unite the Aryan tribes living in the highlands mnatsordnerin , nothing would happen if there were no external threat. Winning the Babylonian god Bel throw ruined remains of the army of the new-born nation and delivering Highland Hayk god leader. H. wins the sons of the founder of the princes of the classic nation-state was formed , the leader of god , war seniors, working people! There nation army continued to operate the principle of history were not mentioned , it means that foreigners are reluctant to go to war archakatman Armenians, the economic life of the parpak character , that people were not doing charchiutyamb in this country were living in the land of people with arms shoulders . ashkharhakaghakkan powerful triangle was formed in the south , who were torn from their surroundings , everything encountered mimiants confining then a powerful political integrity . Egypt, asorestane and Khetere . they left the references in his campaigns , but the results are uncertain , there are often fights outside world , there is no mention about strkatsvats national uprisings , they have remained undefeated . Assyrians tirein one nation and hardly any children were saved mortveluts these nation was notable for cruelty , destruction of Assyria led to the founding of the Armenian kingdom . monster 's death changed the geopolitical structure .The Armenians of the world and prompted the formation of a political character . Persian Kyurosi to ruin the Marastane , making it an integral and eternal part of Persia . Later konfliktmer started with the Persians , the Persians as previously mentioned , is more reminiscent of a chapter praising the seizure of the Armenian kingdom continues to exist , the Armenians were in conflict with the Macedonian king and fought in the army of the left wing , had it not been a general vision could defeat the Greeks , Armenians krveluts Helennere be avoided , it is meant that the war would be disastrous for the General. This time , the Armenians began to feel ill-fated diplomacy , palace intrigues severe consequences motherland as a separate realm from small Hayk , and then Tsopke and Komagenen . unfair rules of the game space brought helennere Good , the collapse of the Greek city -states could not level reach .
Thus began the treacherous west , devastating impact on our nation , which continues to be a great success so far , the resistance will continue until the final collapse now .
For almost 100 years the owners fought against the evils of the so -called progressive helenistakan , this situation could have lasted longer , but they still lose , because they were weak, and besides the intrigues , had no leverage other than the so-called progress .
Arajadimakane the west came more and more khardakhe , Rome . Magnesiayi battle began helenistakan east end of an era , Macedonian walking balloon States began to burst one after another , finally crashed Pontose . Haystane stood in front of the Roman Empire and the Western evil has its dark matter had made the Greeks penetrated by the court they were getting treacherous Pedagogy , rebel against the king of the Hellenic kheghatyurutyan iravahjord to Tigran the Great killed his three sons , but continued to cooperate with the aneroj , but we had to kill Cleopatra , and Mihrdat to Hromiatsinerin and finally solve the problem and we know better than to read and write , fun to the bathroom , saprvum we are the values that are preached in Rome helennere and their successor , but what shines is not gold . assessment of the royal court was not azgakortsan sermon and even war can not stop karozvogh gay channel. masayakan Empire corrosive factors other violent Jewish immigration was militarized nation, which takes the nature of humanity and what it has learned to trade and usury . fact aristocrats varkvetsin treacherous helenizmov , and people charchiutyamb the other was the evil the king is old and tired paterazmeluts Tigran , his influence stpoghabar preferred to skip all the countries which were occupied Rome legionnere one after another , and the victory and the establishment of the rule of hamashkharhyin more than likely it was a few years later Partevnere could destroy Krasosin . Armenia kortsanumn mature and already seemed inevitable . coups followed by one State to another, the real turning point was the king haytvele into the political situation in the East , and the traitor king of Rome creature again another coup brought destruction along the way. kovkaum the last king died , it was inevitable vasalutyunn but luckily made the right choice , became the vassal Parthians were saved and the final destruction .
The kingdom was restored , tagn users were given , but the Jews and Greeks were doing their black deeds they continued to think and apply new methods insidious and destructive . Partev gods and the origin and ideology were very close , so different from that of the national identity , conversion factor in the crash on the way to the nation's next target was naive and was unable to resist the intrigues militant Armenians . kingdom fell Parthians , Persians adopted a hostile attitude , thinking that the Armenians will help restore nekhkin situation in their country , and have instead continued to mend the new neighbor to the West support what ajktsutyun could give nenk Empire, whose ultimate goal is to destroy the once powerful nation, no matter how great the nation's two thousand kesauzhe that have survived and continue to stand up for all that now .
Christianity did not come in one day , three hundred years, there were preachers of the country , to create a state institution chzichogh structure were Jewish , and Greek havatakitsneri cooperate with kindness and forgiveness God nest was put martkants hearts , and there was no resistance , because what's the difference one thousand one thousand and one god who was not hurt . endanum struggle was everywhere, Christian was able to scramble and highly regulated system have had success in international in nature , that is destructive and dangerous for the nation . masayakan Christians know the tricks of the media , every villainy was presented as a great kindness. and killed a man and say it saved his soul , if they were fighting to save the souls of men , the actual seizure of the estates of the wealthier users by force of arms or kalvatsatirojn mad midzotsov the site or property , such as a son of God was preached . ideological foundations of religion among users was that the class was dznjum system , opening the way to class unworthy of high power , such as the sacred prostitute could become the dzknorse big trout in all asttskhu son was allegedly authorizing and clergymen could perform such miracles . Catholics went so far . that they began selling tickets for entrance to the garden . Christianity as the very suspicious circumstances. Trdat eldest persistently struggles against Christianity and punish everyone without discrimination to all patmvum a popular myth , the king becomes a blessed spineless aninknaser hayvan . khogh likely to be far from a fairy tale reality , the coup d'etat took place , nmor trdate old one did not , there would be users of the deep Dungeon from yekas lighting mardakere who actually carried out the genocide, there was nothing other users Goober eaten any of his supporters to take their drink black case from the beginning of the story of Christ and Gregory interesting tale about the slaughter those who are not entrepreneurs grapple cross and sword thrown into the water and were baptized , became a justification for all this is that the royal court was himaratsvats are blessed , and the reason Persians opposed to objective desire was the interest in the war , and flattery was Byzantium was destroyed from the inside, fighting the insidious methods known to him and works that tagazharangnere increases and dastirakven Kostatndnopalsum . Atlle also lived in Rome , but the rebellious spirit is not blessed just started with the destruction of the first and powerful kametidneri campaign , which proved to be much bribe and bansakutyunneri in Rome, built skull and blood mortar empire crashed , so it should have been and always will be . discriminatory Western democratic values that people are being honest, decent, God created the essence kheghaturum image had disappeared. but molakhote well and grows quickly and does not remain without consequences , especially bad , very bad , and they put their Gotere endorinaketsin Hunaromiakan state structures based on the same policy is being carried out now worldwide.
After the loss of the Armenians more parskamet hunamet . Afford to alienate themselves from the immoral king , and often it menashnarhn Byzantium was a contemporary of Queen Tiodorayi actions : If it's a queen , the subjects ' behavior is clear.
This time , the script was created : Why were created , and that was the reason why they wanted to create. Interested in creating the scripts were kristonianere , Gentiles , ramike , noble , Writing Armenians do not need to have had 2,000 years , users do not have and are not planning to have what happened ?
Christians were interested . God's word, hekitnere , dogmas should come to the people, and by endunvein matutsvein Armenians had not come , no texts being goth . Unlike them have had a look at the top of Rome and Latin , as well as propagating Christianity in other languages : If the Germans for Rome City of God where he lived , and were ready to hear the gospel of God's chosen , and he understood yerkyuzats obey , to accept one or two haskatsoghner why not spies kbatsatrein how great is God's word of the Armenians in the language / languages / accept it as the enemy's language , had the same hostile attitude Armenian priest and enemy alphabet and Latin literature also refers to a hostile or hunatar . spread of Christianity there was the same level as in Persia , but the state government was strong and was not going to eat the number one adversary kute . Shah was hostile to any attempt to spread Christianity. , it was the 4th century, the fight against the cruel wars .
The creation of the Armenian alphabet, the Patriots were interested in protecting the hetanosutyune , if it was not possible to eradicate Christianity then it would be desirable that it be Armenian, delivered in the form of the adoption of Christianity in Armenia adopted Christianity as the Patriots probably will not happen , if I knew that it would become a cosmopolitan , enemy, faith , and still there was no way back for the new faith was only translate , create a schism that would be separate from all others and guarantee national identity and independence, provided and interpreted Armenian , while others will be closed and invulnerable .
Aryan king's position as a natural and understandable if you have it so easy up their sun god and began to worship the Persian fire is blessed with what is bad. Starts a conversion policy . Kronavornere Let chsti Yeghishe and the rest , as a nation have fought against the Persians . Lies a should be less plausible , however, if anendat repeated involuntary amenaanhavatn users believe . ask for help from a science called statistics . Choror the second half of the century, military power Arshakuni kingdom reached its peak in the same situation as above Sassanid Persia Shapuh yerkarakyatse his predecessors and descendants , but many times, losing the army , one hundred and fifty thousand of the standing army , there are references that Arshak II 's reign , it reached up to three hundred thousand, and the conduct of the Shapuh simultaneous wars against Vaghesi simultaneously on both the front and won in every next to karasunamya peace. arkanern unlike the previous hghpanum and inknakortsanvum peace and it Avarayr before this prosperous and powerful nation from the national war soldier 66600 . Ministerial leading houses in each of the more capable , Judging Armenia etnografik economic situation of the time, if you were to come upon the nation to war, it could be like the great Aryan assault . army would be 1-2 million soldiers in the regular army during the Persian and Byzantine armies of the miracles was , almost without losses in fighting ern Honeri and Turan against Rome in the front Galerie , Vandelneri and gothic and almost everywhere were coming out of the fight while losses : How can we explain such Avarayr the massacre , survived with only eighteen thousand of these facts can be explained only on the grounds of the Armenian regular army by the fighting was not only the military and prkvatsnern . Persians were fighting against religious fanatik crowd and some houses fanatik ministerial representatives, whose names are listed on Yeghishe that the war had come to be their bodyguard .
This, To tell you the reality .
The greatest achievement was the complete independence of the trophy . Avarayre Christians in the Persian war against the Gentiles , and they will never betray chneretsin Christian brothers and religious fighting left alone for at least this time there were enough vindictive wrath and saved the nation destroyed our priest is no longer ignored tiezrakan meetings called zarantsanknerin , apartheid and became the first Christian nation in addition to the new faith was acceptable for the nation , it was only ours , and religious values were acceptable for humans , but not cannibal world as a man arajadimetsink , and the risks increase as the nation Apart nation and the values our nation was obliged to give weight to the Crossroads of History and the cross of Christ, for it to have a more significant loss than it was . Besides the gullible and vulnerable system of values has changed , militarized nation that is no longer thought it was strong and fought with the strongest the kisastvatsner leaders were conscious and their lives would replace the horse orhnvatsneri orhnvatsneri nobility and society, gold became a factor in the self- murder , revenge , hashvenkatutyune factor was that it was preparing the ground for treason .
451 year ; Being listed in the two thousand years of the death of superpower . Nation that unborn destroyed most powerful god king , Belin , which was determined by the leading world nation without a major event in the nation and ask him to help, and the denial of death is a pariah nation . who participated in the nation of Assyria kortsanmane , buried history of film Marats Azhdahak, Alexander the Great broke the left wing, wasting all his offspring hoshotets countries except Pontus , being deprived of the right to partevnerin Emperor won in Rome, made his great commander commit suicide . entire western army was under the yoke ; harlequin hysterical tone of the emperor was forced to hand the crown, admitting that he was a thief , and fighting to win the world's two gerhzornerin , fighting and haztum were blowing when it was unpredictable , it's a game that was much like the rulers and the tagavornern , Andoke took Tizbone , pillaged and discredited Aryan shahnshah Shapuh durable this country was ruled Haig God , his son, his father and his father's soul pashtvum , fathers was dominated government grandparents lived tonri lips , smoke from the fire pashtvum was hooked cross utchyugh crooked cross, hook cross sixteen branches , the crosses on the right bent , bent the branches of the left and the sun , all eyes had been stretched dead or alive looking east from west , east life was extinct , or animal, or death to the death of animals or west dead , but fire Arshakunis brought her atrushanov , were consecrated to God consecrated apostles , brought a powerful crazy nation blessed cross and blessed and made a fire . 451 came from the idolaters khachapashtneri war , it seemed that the sun and the sun God will arise in its place
Комментариев нет:
Отправить комментарий